ABŞ yaxın on illikdə dünya siyasətində çox mühüm rola malik olacaq!

ABŞ yaxın on illikdə dünya siyasətində çox mühüm rola malik olacaq!

Dünyanın supergüc ünvanına sahib olan ABŞ-da baş verən olaylar daim dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Bu baxımdan başa çatmış son prezident seçkiləri də dünyanın bir çox yerlərində olduğu kimi ölkəmizdə də maraqla izləndi. Seçki kampaniyasının gedişi, namizədlərin qələbəsini və məğlubiyyətini şərtləndirən amillər ətrafında kifayət qədər təhlillər aparıldığı üçün biz bu məsələlərə toxunmayacağıq. Daha çox ölkəmizin maraqları baxımından dəyərləndirmə aparmağa çalışacağıq.

Öncə qeyd edək ki, ABŞ demokratik dövlətçilik ənənəsinə sahib tam pülüralist bir cəmiyyət olduğundan orada kimin prezident olmasından asılı olmayaraq dövlətin dərin maraqlarında ciddi dəyişikliklər baş vermir. Həm də orada elə bir seçki sistemi mövcuddur ki, bəzən seçki başa çatana kimi qalib haqqında qəti fikir söyləmək xeyli çətin olur. Xüsusilə də müstəqil rəy sorğularına görə namizədlər arasındakı fərq yaxın olduqda proqnozlar özünü doğrultmaya bilir. Azad seçki mühiti olan yerdə seçki kampaniyasının gedişində də seçicilərin rəyi çox sürətlə dəyişə bilir və biz bunun dəfələrlə şahidi olmuşuq. Odur ki,  ABŞ-da prezident seçkilərində hansı namizədin qalib olacağı ilə bağlı müzakirələrə qoşulmamağa çalışdıq.

Artıq seçkilər arxada qalıb və Respublikaçıların namizədi Donlad Tramp təxminən iki ay sonra prezidentlik səlahiyyətlərinin icrasına başlayacaq. Yeni prezidenti də olduqca çətin daxili və xarici siyasət gözləyir. ABŞ-ın strateji maraqlarına daxil olan qlobal iqtisadi-siyasi məsələlər, Avropanın yaxınlığında cərəyan edən gərgin hərbi-siyasi münaqişələr qərbdən daha cevik və konkret reaksiyalar tələb edir. Belə bir situasiyada Ağ evin rəsmi siyasətində köklü əks dəyişikliklər baş verə bilərmi? Ölkəmizin qarşısında duran problemlərin həllində, ikitərəfli əməkdaşlığın gələcək perspektivləri istiqamətində yeni administrasiyanın yanaşmaları öncəkindən fərqlənəcəkmi? Bu kimi sualların konkret cavablarını zamana buraxmadan da deyə bilərik ki, ABŞ-ın dünya siyasətindəki rolu elə bir mərhələdədir ki, ciddi əks dəyişiklik baş verməyəcək.

İlk növbədə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin hazırkı durumu barədə uzun-uzadı müzakirə açmadan deyə bilərik ki, ölkələrimiz arasında münasibətlərdə hər hansı həlli çətin problem yoxdur. İqtisadi, siyasi, mədəni əlaqələrlə yanaşı iri beynəlxalq layihələrdə, antiterror koalisiyasında və beynəlxalq sülhməramlı missiyanın tərkibində əməkdaşlığımız davam edir. Qarabağ probleminin həlli istiqamətində də ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədri kimi ABŞ davamlı olaraq ərazi bütövlüyümüzü dəstəkləyən açıq mövqe ifadə edir. İnsan hüquqları sahəsində mövcud olan problemlərin nüfuzlu beynəlxalq qurumlar tərəfindən gündəmə gətirilməsi müəyyən gərginliklər yaratsa da, hələ  münasibətlərin tamamilə korlanmasına səbəb olacaq miqyasda deyil. Azərbaycan hökumətinin daha çox ABŞ-Rusiya münasibətlərindən qaynaqlanan ehtiyyatlı siyasi-strateji seçimi və tərəddüdləri əməkdaşlığın rəvan olmasına əngəl olaraq qalır.

Təcrübə göstərir ki, çox zaman prezidentliyə namizədlərin verdiyi bəyanatlar prezident olduqdan sonra unudulub. Hətta çox yaxın tarixdə prezident Barak Obama ilk seçkisində namizəd kimi öz seçicilərinə vəd etdi ki, fəaliyyətə başladığı gündən ABŞ hərbi qüvvələrini Əfqanıstandan və İraqdan tam çıxaracaq. Ondan sonra təkrar prezident seçilsə də həmin bəyanatı bu günə kimi icra edə bilməyib. ABŞ-ın təməl dövlət siyasətini müəyyən edən yüzlərlə peşəkar institutlar və orada çalışan çoxsaylı peşəkar mütəxəssislər mövcuddur. Odur ki, nəzərə çarpacaq təməl siyasət dəyişikliyini prezidentlərin müəyyən edəcəyini düşünmək yumşaq desək, sadəlöv yanaşmadır.

Çağdaş dünya siyasətində artıq elə bir dövr yetişib ki, ABŞ öz hərbi-siyasi üstünlüyünü nəinki əldən verəcək, əksinə mövcud əlverişli durumdan yararlanaraq onu daha da artıracaq. Qlobal siyasi-hərbi məsələlərə öncəki illərdən daha fəal və prinsipial müdaxilələr ediləcək. Proseslər onu göstərir ki, Çin, Rusiya, Ş.Koreya, İran, Orta Şərq və Avropa Birliyinə yönəlik siyasət yeni fazaya keçəcək. Xüsusilə də Rusiyada iqtisadi böhranın dərinləşməsi və siyasi böhrana çevrilməsi ABŞ-ın maraqlarına uyğun şəkildə sürətlənəcək. Orta Şərq regionunda yeni ziddiyyətlərin doğulacağı, nizamlayıcı proseslərdə Türkiyənin rolunun daha da artacağı və nüfuzunun yüksələcəyi istisna deyil. 

Dünyada mövcud olan münaqişələrə dərindən bələd olan, təbii resursları analiz edən, siyasi sistemləri incələyən, qlobal iqtisadi-siyasi, hərbi layihələri istiqamətləndirən institutların açıqladıqları rəylərə istinad edərək deyə bilərik ki, ABŞ yaxın on illikdə dünya siyasətində daha mühüm rola malik olacaq. Totalitar və avtoritar rejimlərin çöküşü də qarşıdakı illərdə daha da sürətlənəcək.

Ölkəmizin mövcud problemlərinin həllinə gəldikdə isə burada əsas iş yalnız öz üzərimizə düşür. Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunmaması, sosial-iqtisadi böhranın dərinləşməsi, insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı problemlərin artması vətəndaşlarımızı gərginlikdə saxlayır. Ölkəmizi təhlükələrə sürükləyən problemlərinin həllində ABŞ ilə münasibətlərin yüksək səviyyəyə qalxması ən çox bizə lazımdır və bu əlaqələr yalnız müsbət nəticə doğura bilər. Azərbaycan hökuməti beynəlxalq ictimaiyyətin həssas yanaşdığı məsələlərin həlli istiqamətində nəzərə çarpacaq addımlar atarsa, siyasi təqiblərə son verərsə, iqtisadi-siyasi və köklü məhkəmə islahatlarına başlayarsa, o zaman etimadlı münasibətlərin şahidi ola bilərik.   

13 noyabr 2016