Təhsili məhv edən düşüncə, güclü ordu yarada bilməz!

     

Vicdansızlıq və laqeydlik mənəvi impotetlikdir

Vətəndaşlarımızın ictimai-sosial münasibətlərlə bağlı laqeydliyi son illər daha da artmaqdadır. Cəmiyyətimizi dəhşətli fəlakətlərə sürükləyən bu mərəz, savadsız vətəndaşlarla yanaşı, həm də savadlı və fəal insanlarımızı da öz ağuşuna almaqdadır. Sanki, hər kəs qulaqlarını qapayıb ki, fəryadları eşitməsin, gözlərini yumub ki, dəhşətləri görməsin. Qulağı da, gözü də qapamaqla bir təhər yaşamaq olar, lakin vicdanı boğaraq laqeyd yaşamaq mənəvi impotentlik əlamətidir.

Biz hara gedirik və ya savadsızlıq bizi hara aparır?

Kütləvi savadsızlıq sindromundan çox məmnun görünən cəmiyyət olmaq yolunda iri addımlar atırıq. Savadsız cəmiyyət qaranlığa qərq olmuş cəhalət meydanıdır. Cəmiyyətin qaranlığını aydınladan işıq, cəhalətdən xilas edən yeganə vasitə məhz təhsildir. Əsrlər boyu millətini sevib təəsübünü çəkən ziyalılar, öndər şəxsiyyətlər və idarəçilər ilk növbədə çalışıblar ki, insanları təhsilə meylləndirsinlər. Bunun üçün cəmiyyətin bütün imkanlarını səfərbər edərək, təhsilə sərmayə qoyublar. Müqəddəs dinimizin də təhsilə və elmə münasibəti bütün digər münasibətləri üstələyir. Hətta, İslam Peyğəmbəri (s.ə.s) alimin mürəkkəbi ilə şəhid qanı arasında paralellik apararaq, müsəlmanlara tövsiyyə edir ki, təhsil ardınca uzaq Çinə belə gedin. Amma, xalqımız təəssüf ki, bizi savadsızlığa sürükləyən ardıcıl bir siyasətin könüllü alətinə çevrilibdir.

Ayılmaq üçün bəzən silkələnmək də yetərli olmur

Cəmiyyətin əksər hissəsi haqlı olaraq Milli Məclisdən “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” qanuna dəyişiklik ediləcəyini, magistratura və doktaranturaya qəbul olunan şəxslərə hərbi xidmətdən möhlət hüququnun veriləcəyini gözləyidi. Lakin, MM-in son iclası bu qanuna dövlətin və vətəndaşın marağının ziddinə olan bir dəyişiklik edərək, cəmiyyətə sürpriz yaşatdı. Ali təhsilin növbəti pillələrində tələbələrin təhsilə ardıcıl davam etməsinə şərait yaratmaq əvəzinə, əksinə Təhsil Nazirliyinin siyahısında adı olmayan xarici ölkə universitetlərində təhsil almaq istəyənlərin də hərbi xidmətdən möhlət hüququ ortadan qaldırıldı. Bu dəyişikliyə nə qədər zərurət olduğunu müzakirə etmədən, deyə bilərəm ki, müxtəlif ali dövlət qurumlarının vətəndaşların əleyhinə olan bir sıra qərarları cəmiyyəti mütəmadi olaraq silkələyir.

Kasıb müəllimə ironiya, diplom dalınca qaçan tələbəyə tənə

MM-də müzakirə zamanı spiker Oqtay Əsədovun bu dəyişikliyi əslandırmaq üçün gətirdiyi arqumentlər yenidən təhsil mövzusunu aktuallaşdırdı. Onun, “5 minə yaxın tələbə lazımsız təhsillə, diplom almaqla məşğul olub. 1200 magistra da möhlət hüququ veriləndən sonra hansı vəziyyətin yaranacağını təsəvvür etmək çətin deyil. Ona görə də lazımsız təhsillə, diplom almaqla məşğul olmağın qarşısı alınmalıdır” deməsi, hökumətin çağdaş təhsil siyasətinin acı reallığının etirafı idi. Əslində, belə bir yüksək siyasi vəzifə daşıyan şəxsin neqativ hallarla bağlı daha təsirli tədbirlər görmək imkanı olduğu halda, bəyanat verməklə kifayətlənməsi normal qəbul edilə bilməz. Bir müddət əvvəl də parlamentin Sosial Siyasət Komisiyasının sədri Hadı Rəcəblinin “Bu gün müəllim 150-200 manat maaş alır və dolana bilmirsə, o, işdən sonra da başqa nə iləsə məşğul olmalıdır” fikri cəmiyyətin müəyyən hissəsini məyus etmişdi. Daşıdığı vəzifənin məsuliyyətinə varmadan səlahiyyət sahibi olmaq ənənəsi hər sahədə olduğu kimi, təhsil sahəsində də problemləri daha da dərinləşdirib.

Professorun tövsiyyəsi...

Hadı Rəcəblinin müəllimlik kimi müqəddəs bir peşəni aşağılayan fikirdən təsirlənib bir yazı yazmışdım. “Müəllimlərin sükuta məhkum olmuş iradəsi” başlıqlı yazımı oxuyub, mənimlə əlaqə saxlayan tanınmış və nüfuzlu bir professorun maraqlı tövsiyyəsini bu yazını yazarkən yenidən xatırladım. “Yazın çox xoşuma gəldi. Hər cümlənlə razıyam. Amma, bir məqama toxunmamağın diqqətimi çəkdi. Sıravi müəllimlərin susmasını və bu yanlış fikrə etiraz etməmələrini hardasa anlamaq olar. Bəs Təhsil Nazirliyi rəhbərliyinin Hadı müəllimin fikirlərinə heç bir reaksiya verməməsinin üstündən niyə sükutla keçmisən?” Elm və təhsil sahəsində mükəmməl bilikləri olan o təcrübəli professora etiraf etdim ki, bu məqam xeyli əhəmiyyətli olsa da diqqətimdən qaçıb. O zaman yazmalı olduğum, lakin diqqətimdən yayınan bu məsələyə indi başqa bir səbəbdən təkrar qayıtmalı oldum. Dövlət rəsmilərinin təhsilə ironik yanaşmalarına qarşı, təhsilə məsul şəxslərin ya deyiləcək sözləri ya da cəsarətləri yoxdur.

Hökumətin təhsil siyasətinin acı reallığı

Ölkəmizdə mövcud olan təhsil problemlərinin sistemliliyinə nəzər salanda, bəzən düşünürsən ki, bu səriştəsizlikdən daha çox, qəsdin nəticəsidir. Sanki, milləti tam savadsızlaşdırmaq məqsədi ilə belə bir proqram həyata keçirilir. Vətəndaş diplomun deyil, savadın əsas rolda olduğunu bilsəydi diplom ardınca qaçmazdı. Bu vəziyyətin yaradıcısı diplom dalınca qaçan vətəndaşlar deyil, onları bu saxtakarlığa məcbur edənlərdir.

...Repetitor ümidinə qalmış təhsilimiz

Ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai sinfinə şagirdlərin qəbulundan başlayaraq, məzun olanadək davam edən bərbad vəziyyəti bu ölkədə bilməyən tək bir vətəndaş, bir valideyn belə tapmaq mümkün deyil. İbtidai sinif şagirdlərinin dərs saatından sonra repetitor yanında hazırlaşmağa məcbur edilməsi artıq bir standarta çevrilib. Savad almaq üçün orta məktəbin sinif otaqlarında deyil, repetitorlara əlavə pul ödəyərək övladlarımızın təhsili üçün çarə axtarıq. Məktəbdən kənarda hazırlaşmağa məhkum edilmiş övladlarımızda vətənə və dövlətə hansı sevgi ola bilər? Dövlətin və vətənin əleyhinə ən böyük təbliğatçı ordusu, elə övladının təhsilindən nigaran qalan çarəsiz valideynlərdir. Vətəndaşın vergisi ilə toplanan büdcədən milyonlarla vəsait təhsil adı altında havaya sovrulduğu halda, övladlarının təhsili üçün valideynlər ciblərindən əlavə pul xərcləyir. Bu prosses orta məktəblə yekunlaşsaydı bəlkə də susmaq olardı. Axı ali məktəblərdə də bu prosesin daha təhlükəli davamı heç kəsə sirr deyil. Xaricdə təhsilin əhəmiyyətsizliyini yüksək səslə söyləyən səlahiyyət sahibləri niyə bu bərbad gedişə dur demirlər. Təhsil Nazirliyi və dövlətin təhsil siyasətinin strateji planlamasını həyata keçirən müvafiq qurumlar bu fəlakəti niyə belə arxayınlıqla və susqunluqla müşahidə edirlər?

 ...2-3 universitetin diplomunu alan savadsızlara ziyalı deyirik

Xaricdə təhsil adı altında həyata keçirilən qanunsuzluqlara nəzər salsaq, görərik ki, bütün neqativ hallara rəvac verən bizim hökumətin təhsilə və diploma olan münasibətidir. TQDK imtahanlarında yetərli bal yığmayıb, sonra rüşvətlə hansısa Ukrayna, Dağıstan universitetlərinə "qəbul" olanlar, bir il sonra BDU-nun hüquq fakültəsinə, digər prestijli ali məktəblərə keçid şansı əldə ediblər. Hətta, aldıqları bu diplomlarla dövlət idarəetməsində yüksək yer tutub, müəllim, həkim, vəkil olublar. Bu qanunsuz əməllərə rəvac verənlərin cəzalanmalı olduğunu gözlədiyimiz halda, bəzən mükafatlandırıldıqlarının şahidi oluruq. Təhsilimizin başı üzərindəki qara buludları, sürükləndiyimiz fəlakətləri Təhsil Nazirliyi doğrudanmı görmür?

 ...xaricdə təhsilə məhdudiyyət özünə qəsddir

Ölkə universitetlərimiz dünyanın 1000 universiteti arasında ilk 650-də yer almırsa, xaricdəki təhsilə heç bir halda barmaqarası baxmağa haqqımız yoxdur. Cəmi 3 universitetimizin dünya reytinqində yeri var. Qafqaz Universireti-651-700 arasında, BDU və Xəzər Universiteti isə 701-dən sonrakı yerləri tutur. Bu statistika onu deməyə əsas verir ki, təhsilimizin səviyyəsini yüksəltmədən xaricdə təhsilə heç bir halda məhdudiyyət gətirilməməlidir. Xaricdə təhsil alıb gələn xeyli yüksək səviyyəli məzunlarımız var ki, onlar bu gün cəmiyyətə ciddi fayda verirlər. Ölkəmizdə Dövlət büdcəsindən milyonlarla vəsait xərcləyərək “Xaricdə Təhsil Dövlət Proqramı” həyata keçirən hökumət, digər tərəfdən təhsilə başqa əngəllər yaradır. Xarici ölkələrin aparıcı universitetlərində bakalavr təhsilini yüksək nəticələrlə başa vuran gəncin hərbi xidmətdən sonra elmi araşdırmaya həvəsi azalır. Elmi fəaliyyətin ardıcıllığı olmasa onun nəticəsi də olmayacağını bildiyiniz halda bu tənzimləməni etməməyiniz hansı maraqdan doğur? Doğrudanmı bu millətin elmli övladlarının olmamasında maraqlı olan hansısa gizli əllər iş başındadır.

Xidmətdən yayınmanın səbəbi təhsil deyil

Çünki, əgər hərbi xidmətdən möhlət hüququ ordunun şəxsi heyyətinin sayına, komplektləşməsinə problemdirsə, onda ümumiyyətlə möhlət hüququ ləğv edilməliydi. Yox əgər problem deyilsə, o zaman təhsilin digər pillələri üçün də möhlət hüququnun tətbiq olunması daha məntiqlidir. Təhsili məhv edən düşüncə, güclü ordu yarada bilməz. Güclü ordunun təməli, orta məktəb siniflərində qazanılan təhsildən başlayır. O ki qaldı ordudan yayınmağa, gerçək təhsil alan şəxs harda oxumasından asılı olmayaraq, hərbi xidmətə tələsir. Minlərlə belə nümunələr var. Xidmətdən yayınan isə harda oxumasından asılı olmayaraq onsuzda yayınır. Onu önləmənin başqa yolları axtarılmalıdır.

Qaranlıqda qaçış xəsarətsiz bitməz

Təminatlı sabahımız idmanla, şou-bizneslə deyil, təhsillə mümkündür. Təəssüf ki, ölkə gəncləri sistemli olaraq idmançıların, şou-biznes əhlinin təmtəraqlı həyatı ilə bağlı zərərli təbliğatın təsiri altında böyüyür. Hökumətin öncəlikləri arasında musiqi və idman, elm və təhsildən daha əsasdır. Beynəlxalq musiqi yarışlarında ilk 3-də, olimpiada da 30-da yer tutdugumuz halda, universitetlərin reytinqində 700-cü pillədə qərarlaşmağımız təsadüfi deyil. Elmdə yüksək naliyyət əldə etmək üçün uzun illər masa arxasında çalışmaq, ağır zehni zəhmət və səbr tələb olunur. İdmanın müxtəlif növlərində çempionluq qazanmış idmançılara, mahnı müsabiqələrinin qaliblərinə səxavətlə maşınlar, evlər hədiyyə edən hökumət, hətta olimpiya çempionuna 760 min dollar verdiyi halda, bir nəfər də olsun elmi naliyyəti olan gəncə eyni həssaslığı göstərmir. Bir idmançının, bir şou-biznes əhlinin uğurundan cəmiyyətə əylənmək qalırsa, bir elmi uğurdan bütün bəşəriyyətə qazanmaq düşər. Təhsilimizin səviyyəsinin ilbəil aşağı düşməsini hər bir ortabab savadı olan vətəndaşlarımız gördüyü və həyəcanla söylədiyi halda, bu sahədə səlahiyyət sahibi olanlardan uyğun reaksiya yoxdur. Dövlətimizin bu günü və gələcəyi üçün məsuliyyət daşıyan insanlar təəssüf ki, bu fəlakətə biganədirlər. Bu siyasətlə cəmiyyətin taleyində oynadıqları mənfi rolun fərqində deyillər. Önünü və ayağının altını görmədən qaranlıqda qaçan bir insan nə qədər xəsarətsiz davam edə bilər? Əlbəttə ki, uzun yol gedə bilməz. Ayağı büdrəyib və ya bir şeyə ilişib yıxılacaq. Təhsili bərbad durumda olan cəmiyyət də qaranlıqda hərəkət edir. Bu hərəkət mütləq ciddi xəsarətlə sonuclanacaq.

Təhsil Nazirliyi təhsilin ağır problemlərini həll etməyə qadir deyil

Təhsil sahəsinə yeni rəhbər dəyişikliyi ediləndə düşündük ki, bəlkə gənc, müasir dünya görüşlü bir şəxsin təyinatı müsbət dəyişikliklərə qapı açacaq. Hökumətin təhsil siyasətinə yenidən baxılacaq, ciddi islahatlar aparılacaq, müəllimlərin əmək haqqısı yüksəldiləcək, orta məktəblərin nüfuzu qaldırılacaq, ali məktəblərdə smestr imtanlarında toplanan rüşvətə son qoyulacaq. Lakin, çox təəssüf ki, bu sahədə mövcud olan bütün neqativlərin davam etdiyini görməkdəyik.

Son olaraq

Dövlətin aydın təhsil strategiyası hazırlanmalı və cəmiyyətin müzakirəsinə təqdim edilməlidir. Ölkəmizdə elmin karyera kimi dərk edilməsini dağıtmaq lazımdır. İstənilən ortabab məmur özünü elmlər doktoru, professor, akademik rütbəsində görmək istəyir. Sərhədlərimizdən kənarda tanınmayan, heç bir mötəbər elmi dərgilərdə nəşr olunmayan çox saylı “alimlər” ordusuna dövlət vəsaitini xərcləmək mənasız uşaq oyununa bənzəyir. Məktəb drektorlarının, universitet rektorlarının az qala siyasi-inzibati vəzifə daşıyan məmura çevrilməsi prosesi durdurulmalıdır. Ali və orta təhsil müəssisələrinin rəhbərləri istisnasız olaraq, hakim partiyanın üzvləridir və təhsildən çox partiya funksionerlərinə çevriliblər. Sabah ölkəmizin təbii sərvətləri tükənəndə, xammal istehlakçısı kimi qlobal böhranlara tab gətirmək imkanı olmayanda, rəqabətə davamlı iqtisadiyyatımızın çöküşünü yalnız yüksək təhsilli cəmiyyət önləyə bilər. Hökumət xalqın aqibətini düşünürsə, mütləq elm və təhsilə yeni baxış ortaya qoymalıdır. Onsuz da çox dəyərli zamanımızı itirmişik.