2015-ci ilin Milli Məclisə seçkilərinə iqtidarın, müxalifətin və bütövlükdə cəmiyyətin yanaşması istiqamətində müzakirə açmağa çalışacağıq. Müşahidələr onu göstərir ki, bu parlament seçkisi son Bələdiyyələrə seçkilərdən də xeyli sönük və maraqsızdır. Nəinki müxalifət, vətəndaş cəmiyyəti, fəal insanlar, hətta ən məlumatsız vətəndaşlarımız da 125 dairənin tək birində belə, təsadüfi seçimə yer qoyulmadığını yaxşı bilir. Mandata sahib olacaq şəxslərin böyük əksəriyyətinə “seçiləcəklərinin” məxfiliyini seçki gününədək qoruyub saxlamaq tapşırıqları verilsə də bu göstərişə əvvəlki seçkilərdə olduğu kimi yenə də nail olmaq mümkün olmadı. İstənilən şəxs, istənilən dairə ərazisində kiçik bir müşahidə aparmaqla, seçki bitməmiş də 125 yerin sahiblərini müəyyən edə bilər. Artıq “seçiləcək” şəxslərin yaxınları müvafiq dairələrin ərazilərində ənənəvi yenidənqurma, təmir, təchizat və təbliğat işlərinə start verdikləri kimi, hökumətin yerli strukturları da “seçiləcək” şəxslərin qarşısından bütün maneələri qaldırmaq üçün hərəkətə keçiblər. Məsələnin bu tərəfinin peşəkarlar üçün o qədər də maraqlı və təəcüblü olmadığını nəzərə alıb bir başa keçək mətləbə.
İndiyədək keçirilən parlament seçkiləri tarixə necə düşüb?
Qısaca olaraq deyə bilərik ki, indiyədək keçirilən parlament seçkilərinin heç biri azad, ədalətli və şəffaf hesab edilə bilməz. Bu yazını yazarkən kiçik bir araşdırma apardıq. Məlum oldu ki, bütün dönəmlərdə həm qanunvericilik, həm də onun tətbiqi müxalifətin və müstəqil şəxslərin əl-qolunu bağlamağa, fəaliyyət imkanlarını məhdudlaşdırmağa yönəlib. Siyasi durum əlverişli olmasa da müxalifət bütün seçkilərdə böyük insan resursları ilə iştirak edib, nüfuzlu namizədlər irəli sürüb, ciddi təbliğat aparıb və seçki günü peşəkar müşahidələr təşkil edib. Bir-iki istisnalar olsa da əksər dairələrdə qazanılmış qələbələr açıq-aşkar zorakılıqla dəyişdirilib və hökumət öz istədiyi şəxsləri deputat “seçib”. Müxalifətin böyük bir hissəsi saxtakarlıqlara etiraz məqsədilə hər dəfə iri miqyaslı dinc aksiyalar təşkil etsədə saxta nəticələrə təsir edə bilməyib. Aksiyalar zorakılıqla dağıdılıb, kütləvi həbslər həyata keçirilib, partiyalar zəifləyib və siyasi azadlıqlar getdikcə məhdudlaşıb. Belə dilemmalar qarşısında qalan müxalifət seçkinin total şəkildə saxtalaşdırıldığını əsas tutub nəticələri qəbul etməyiblər. Müxalifətlə yanaşı, fəal müşahidə aparan nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların missiyası da seçkiləri demokratik hesab etməyib. Saxtalaşdırma faktlarına diqqət çəkməklə nəticələr sərt şəkildə tənqid olunub və sonda demokratya istiqamətində atılan növbəti addım kimi dəyərləndirilib. Nə seçki komissiyaları, nə də məhkəmə instansiyaları şikayətlərə məhəl qoyub. Hakimiyyət pozuntuları araşdırıb ədalətli qərar verməkdənsə, əksinə yüzlərlə cinayət tərkibli faktları ört-basdır edərək şikayətçilərin cəzalandırılmasını həyata keçirib.
Bu seçkini əvvəlkilərdən fərqləndirən mühüm amillər hansıdır?
Oxşarlıqlar əsasən dəyişməyib. Hakimiyyət və onun maraqlarının təminatçısına çevrilmiş dövlət məmurları tam tərkibdə yerində, bütün instansiya seçki komissiyaları olduğu kimi iş başında, repressiyaların yaratdığı qorxu mühiti, cəmiyyətin apolitik vəziyyəti daha da ağır davam etməkdədir. Fərqliliklərə diqqət etsək görərik ki, bir neçə ciddi amillər mövcuddur. Ölkəmizin seçki və siyasi tarixində ilk dəfədir ki, prezident seçkisində əsas alternatv olan təşkilat parlament seçkisini boykot qərarı verib. Bu hal öncəki seçkilərin heç birində baş verməyib. 1998 və 2008-ci illərdə keçirilən Prezident Seçkilərində boykot qərarları verilsə də, parlament seçkilərində iştirakdan heç vaxt imtina edilməyib. İlk fərq budur ki, prezident seçkilərində hakimiyyətin əsas alternativi, yəni rəsmi nəticələrə görə ana müxalifət olan Milli Şura parlament seçkisinə qatılmır. İkinci mühüm fərq budur ki, seçkilərə start verilərkən yüzə yaxın siyasi məhbus olduğunu həm yerli, həm də beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları, o cümlədən Avropa Parlamenti qətnamə ilə bəyan edir. Üçüncü fərq budur ki, seçkilərin nəticəsi öncədən nüfuzlu beynəlxalq qurumlar tərəfinfən şübhə altına alınıb və ATƏT-seçkiləri müşahidə etməkdən imtina edib. Başqa fərqləri də sadalamaq olar, lakin bu əsas fərqlərlə kifayətlənək.
Partiya və fərdlərin seçkidə iştirakının klassik səbəbləri.
Nəzərdə tutduğumuz oxucuların hər birinə gün kimi aydındır ki, partiyaların yaranmasının əsas məqsədi hakimiyyətə gəlmək və öz proqram məqsədlərini həyata keçirməkdən ibarətdir. Bunun üçün də ən geniş yayılmış və qəbul edilən legitim yol seçkilərdir. Seçiklər həm də cəmiyyət daxili münasibətlərin legitim tənzimlənməsinin yeganə üsuludur. Məhz azad və ədalətli seçkilər nəticəsində cəmiyyətin seçilmiş insanları onun önünə çıxa bilər. İdarəetmənin bütün pillələrində təbii seçim cəmiyyətin inkişafının, sabitliyinin, tərəqqisinin və dövlətin gücünün yeganə qarantiyasıdır. Təkrar olaraq vurğulamaq istəyirəm ki, bu yalnız demokratik seçkilərlə mümkün olan paradiqmadır. Total şəkildə saxtalaşdırılacağı öncədən bəlli olan, antidemokratik seçkilərdə partiyaların və fərdlərin dəfələrlə iştirakı cəmiyyətin müqavimətini zəiflətməklə yanaşı, həm də iştirak edən tərəfləri də nüfuzdan salır. Antidemokratik seçkilər cəmiyyətdaxili təbii münasibətləri pozmaqla yanaşı, həm də süni vitrin yaratmağa xidmət edir.
Anti-demokratik seçkilərdə iştiraka haqq qazandıran səbəblər.
İndiyədək keçirilən seçkilərin heç biri demokratik olmasa da müxalifət bu seçkilərdə iştirak edib. Antidemokratik seçkilərdə iştirak etdiklərinə haqq qazandıran müxalifət siyasətçilərinin arqumentlərini təxminən belə ümumiləşdirmək olar. İlk növbədə, cəmiyyətin müqvimətini səfərbər etməklə hakimiyyəti təzyiq altında saxlamaq, geniş təbliğat imkanlardan istifadə etməklə çoxluqla tənqid etmək. Seçki günü toplanmış pozuntuları həm yerli, həm də beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaqla nəticələri şübhə altına almağa nail olmaq. Nüfuzlu beynəlxalq qurumların tövsiyyələrini nəzərə alaraq, demokratik prosesin davam etməsinə töhfə vermək, həmçinin partiyaların təşkilatlanması fürsəti kimi baxmaq və mümkün olarsa mandata sahib olmaq da məqsədlərdən biri sayılıb.
Müxalifət qarşıya qoyduğu vəzifələrə nail ola bilibmi?
Əvvəla, müşahidələr onu göstərir ki, hər seçkidə bir-iki müxalif mandata sahib olmaqla parlament tribunasından tənqid səsləndirmək cəmiyyətədə hər hansı siyasi nəticə doğurmayıb və doğura da bilməz. Olsa-olsa bir iki müxalif şəxs 5 il yaxşı əmək haqqı alıb və bəzi güzəştlərdən yararlanıb. Amma, on minlərlə müxalifətçilərə bu mandatların heç bir faydası toxunmayıb. Hakimiyyətə qarşı müqavimətə səfərbər edilmiş yüzminlərlə etirazçı sayı isə minlərə, yüzlərə qədər azalıb və xeyli fəal insan proseslərdən çəkilib. Müxalifətin cəmiyyətdən dəstəyinin azalması heç də ölkənin sürətli inkişafı, insanların maddi rifahının yüksəlməsi, hakimiyyətin xalqın maraqlarına uyğun siyasəti ilə bağlı deyil. Burada hakimiyyətin repressiv siyasəti ilə yanaşı, müxalifətin yanlış taktiki gedişləri də az rol oynamayıb.
Müxalifətin seçkidə iştirak etməməsi reallığın qəbul edilməsidir.
İndiyədək müxalifətin seçkilərdə iştirakından qazanılan nəticələr nə müxalifət, nə də cəmiyyət üçün uğurlu sayıla bilməz. Hər seçkidən sonra hakimiyyətin total repressiyası nəticəsində onminlərlə fəal insan siyasi proseslərdən çəkilib, partiyalar zəifləyib və ümumi etimadsızlıq mühiti hökm sürür. Nə cəmiyyətin demokratikləşməsinə, nə insan hüquq və azadlıqlarının qorunmasına, nə hakimiyyətin qanunsuz əməllərinin qarşısını almağa, nə də ictimai-siyasi proseslərə zərrə qədər müsbət qatqısı olmayan bu siyasətin davam etməsi müxalifətin və cəmiyyətin ziyanınadır. Müxalifətin seçkini boykot etməsi reallığın səmimi şəkildə qəbul edilməsi baxımından cəmiyyətdə rəğbət oyadacaq.
Milli Şuranın boykot qərarı müxalifətin ümumi maraqlarına xidmətdir.
İlk dəfədir ki, müxalifətin önəmli hissəsi parlament seçkisinə start verilməmiş onun boykot edilməsinin zəruriliyini bəyan etdi. Digər müxalifət partiyalarından bu çağrışlara müsbət reaksiya verilməsə də kifayət qədər siyasi-hüquqi əsasları olan bu yanaşma indiki durumda ciddi siyasi nəticələr doğura bilər. Boykotun effektli siyasi nəticə doğurmayacağını əsaslandıran hər kəs, boykot olunmuş prezident seçkilərinin nəticələrinə əsasən fikir bildirir. İndiki vəziyyətin fərqli siyasi nəticə doğuracağına ümid yaradan bir neçə ciddi amil var. Əvvəla, ölkədaxili sosial, iqtisadi və siyasi vəziyyət sürətlə pisləşməyə doğru gedir. Neft hasilatı və gəlirləri kəskin şəkildə azalıb, manatın alıcılıq qabiliyyəti xeyli zəifləyib, dövlət büdcəsi kəskin şəkildə ixtisar olunub.
Beynəlxalq müstəvidə də hakimiyyətin apardığı balanslı siyasət öz qeyri-müəyyən sonluğuna yaxınlaşıb. Nə Avropadan , nə də MDB məkanından özü üçün təminat ala bilir. Qarşısında rəsmi öhdəliyimiz olan beynəlxalq qurumlar seçkini müşahidə etməkdən imtina edib və nəticələri bəri başdan şübhə altına alıb. Artıq seçkinin legitimliyinin nüfuzlu beynəlxalq arenada qəbul edilməyəcəyi nigarançılığı əsas müzakirə mövzusudur. Gələcək parlamentin Avropa qurumları ilə praktik və hüquqi baxımdan əməkdaşlığı əvvəlki səviyyədə olmayacaq.
Müxalifətin və beynəlxalq təşkilatların seçkiyə münasibəti ölkənin deyil, hakimiyyətin siyasi gücünü zəiflədəcək.
Seçkidə iştirak edən heç bir tərəf hökumətin rəqabətli, azad və ədalətli seçki keçirəcəyinə inanacaq qədər sadəlöv deyil. Hətta, hər birinin bəyanatlarında seçkinin antidemokratik və saxta keçiriləcəyi ilə bağlı açıq və birmənalı mövqelər ifadə olunub. Haqlı olaraq belə bir sual ortaya çıxır ki, bütün bunlar aydın olduğu halda seçkidə iştirak nəyə hesablanıb?
Yuxarıda anti-demokratik seçkilərdə iştiraka haqq qazandıracaq amillərlə bağlı fikirlərimizi qeyd etmişik və təkrarlamağa lüzum yoxdur. Antidemokratik seçkidə iştirakdan başqa qazanclar da var. Lakin, bu qazanclar nə cəmiyyətin, nə də müxalifətin ümumi maraqları ilə bağlı deyil. Ya həmin şəxslərin özlərinin, ya da partiyaların korporativ maraqları ilə bağlıdır. ADP seçkilərdə iştirakla bağlı qərar versə də sonradan bu qərarını dəyişməli oldu. Çünki, partiya yetkililəri aydın şəkildə analiz etdilər ki, onların seçkiyə qatılmasından nə cəmiyyət, nə müxalifət, nə də partiya qazanacaq. Odur ki, qazanılacaq heç nə olmadığı üçün seçkidən çəkilməklə bağlı çox doğru qərar verdilər. Əgər seçkidə iştirak etməyə israr edən digər müxalifət qurumları mandat əldə etmək və ya 3%-lik səs barajını keçmək üçün hakimiyyətlə hər hansı razılaşma əldə ediblərsə, o zaman sona qədər davam etmələri doğrudur. Çünki, indiki şəraitdə cəmiyyət və müxalifət qazanmasa da müəyyən bir qism müxalifətçi qazanacaqsa, bundan da imtina etmək lazım deyil. Belə razılaşmalar yoxdursa, onda seçkidə iştirak edən müstəqil şəxslərin və müxalifət təşkilatların öz qərarlarına yenidən baxmaları məsləhətdir. Bütün təhlillər onu göstərir ki, məhz bu “seçki”də razılaşma olmayacağı təqdirdə nəyinsə əldə ediməsi qeyri mümkündür.
Son olaraq...
Mühüm hazırlıqlar aparılmalıdır. Siyasi proseslərin yeni dalğasının başlayacağı gün çox da uzaqda deyil. Təəssüf ki, bizim kimi ölkələrdə daxili siyasəti çox zaman xarici faktorlar hərəkətə gətirib. Əgər daxildə monolit siyasi xətt ardıcıl qorunub saxlansa, xarici faktorlardan qaynaqlanan proseslər nəticə doğuracaq. Seçkilərin boykot olunmasını bəyan edən təşkilatların ilk növbədə aktiv boykotla bağlı bir eksperment aparmaları doğru olar. Bütün ölkə üzrə çətin olacağını nəzərə alıb Bakı şəhərinin bir rayonunda aktiv baykot siyasəti həyata keçirilə bilər. Məsələn, Xətai rayonunda 4 dairə var və nəqliyyat imkanları əlverişli olduğu üçün bu rayon hədəf kimi seçilə bilər.
Təklif...
* Seçkinin baykotunu evdə oturmaqla deyil, vətəndaşlarla səmimi ünsiyyəti təşkil etməklə həyata keçirmək;
*Bakıda yaşayan fəal müxalifətçiləri səfərbər edərək mənzil-mənzil boykotun əsaslarını seçicilərə izah etmək;
*Müxalifət liderlərinin əsaslandırılmış müraciətlərini, məktublarını bir-bir vətəndaşlara paylamaq və seçicilərlə məxsusi iş aparmaq;
* Hər gün yüzlərlə fəal insan bu aksiyada rastlaşdıqları halları sosial şəbəkələr vasitəsilə cəmiyyətə təqdim etmək;
*Mobil telefonların imkanları ilə görüntülər, videolar çəkib sosial mediada yerləşdirmək;
* MSK-ya fərdi müraciət etməklə yüzlərlə müşahidəçi və ya məşvərətçi səs hüquqlu komissiya üzvü kimi qeydiyyatdan keçmək;
*Seçki günü hər məntəqəyə 10-15 nümayəndə təyin etməklə həm məntəqənin içərisində, həm də çölündə ciddi müşahidə aparmaq;
Bu aksiya müxalifəti hərəkətə gətirən maraqlı bir aksiya ola bilər. Əminliklə deyə bilərik ki, yeni metod kimi bunun siyasi nəticələri də kifayət qədər uğurlu olacaq. Ələ düşən bu fürsətdən müxalifətin yararlanması lazımdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder