Şimali İraq Kürd Muxtariyyatının keçirdiyi müstəqillik referendumuna baxış

Şimali İraq Kürd Muxtariyyatının keçirdiyi müstəqillik referendumu Orta Şərqdə uzunmüddətdir hökm sürən qanlı qarşıdurmaların məntiqi nəticəsidir.

Burada iki əsas amilin həlledici təsirlərini qeyd etmək lazımdır. Birincisi, qlobal və regional güclərin Orta Şərqdə toqquşan strateji maraqlarının doğurduğu ziddiyyətlərdən yaranan tarixi şəraitdir. Xüsusilə də son 15 ildə bölgədəki diktatura rejimlərinin çöküşü ilə bağlı qərbin hərbi-siyasi həmləsi və regionun yenidən şəkilləndirilməsi ilə bağlı planlarının icrası belə bir durumu sürətlə yetişdirdi.
Sovetlər İttifaqı dağıldıqdan sonra ABŞ-ın xarici siyasətinin əsas öncəliklərdən biri məhz Orta Şərqdə yeni düzənin qurulmasını, idarəetmə rejimlərinin dəyişməsini hədəfləmişdi. Birbaşa hərbi müdaxilələrlə Əfqanıstanda və İraqda həyata keçirilən dəyişikliklər ABŞ-ın beynəlxalq nüfuzunu yüksəltməklə yanaşı, ona qarşı nifrəti və düşmənçiliyi də artırmağa başladı. Odur ki ABŞ birbaşa müdaxilələrdən ciddi zərər gördüyünü nəzərə alıb, yeni siyasi xətt aparmağa məcbur oldu. Birbaşa müdaxilələr arxa plana keçdikdən sonra regionda “ərəb baharı” adlanan inqilablar, təriqət-məzhəb, milli-etnik qarşıdurmaların qızışdırılması və terror örgütlərinə geniş imkanlar yaradılması ilə bölgə nəhəng xaosa sürükləndi. Bölgənin bu durumunda kənardan gələn hər kəs özünü bölgə xalqlarına asanlıqla xilaskar kimi sırımaq fürsəti əldə etdilər. Bu gün təsadüfi deyil ki həm Rusiya, həm də ABŞ bölgə xalqlarının siyasi-hərbi qrupları arasında xilaskar kimi qəbul edilir. Kürdlər də bu ziddiyyətlərdən maksimum yararlanmağa çalışır.

İkincisi isə regionda tarixən mövcud olan iri dövlətlərin tərkibində konpakt yaşayan kürdlərin sürətli artımından qaynaqlanan sosial-siyasi proseslərdir. Kürdlərin ciddi demoqrafiq faktora çevrilməsi regionda maraqları olan beynəlxalq güclərin də diqqətindən yayınmırdı və bu faktordan siyasi məqsədlər üçün yararlanmaq istəyi son onillikdə getdikcə artırdı. Orta Şərqdə özünəməxsus spesfik maraqları olan kənar güclərin əksəriyyəti öz maraqlarının gələcək təminatçısı kimi kürd faktorundan yararlanmağa çalışırdı. Artıq “kürd məsələsi” iri dövlətlərin geosiyasətin əsas təsir riçaklarından birinə çevrilib.
Qərb dairələri əsasən müsəlman ərəblərin, farsların və türklərin əhatəsində müsəlman kürdlərdən istifadə edərək yeni strateji təhlükəsizlik platforması yaratmağı hədəfləyib. Orta Şərqdə müsəlman dövlətlərinin əhatəsində yəhudi dövləti olan İsrailin vasitəsilə uzunmüddətli sabitliyə və təhlükəsizliyə qarantiya azdır. Ancaq çoxmilyonlu müsəlman kürdlərin vasitəsilə regionda yeni platformanın yaradılması həm türklərə, həm farslara, həm də ərəblərə təsir riçaqları məqsədi ilə kənar güclər tərəfindən ən əlverişli variant kimi qəbul edilir və dəstəklənir. Qərb bu regionda bir-biri ilə ziddiyyətli durumda olan çoxsaylı kiçik dövlətlərin olmasında maraqlıdır və bu strategiyanı bacardığı qədər davam etdirməyə çalışacaq. Hətta Türkiyənin və İranın da belə bir aqibətlə üzləşməsində maraqlıdırlar. Bu baxımdan bölgədə Kürdüstan dövlətinin yaradılmasını hədəfləyən qüvvələr qanlı toqquşmaların dərinləşməsindən maksimum yararlanmağa çalışırlar. Kürdlərin siyasi-mədəni haqlar uğrunda mübarizəsi və öz müqəddəratını təyinetmə istəyi qərb üçün də bir fürsətə çevrilib.

Əslində Şimali İraqda bir neçə ildir ki faktiki olaraq idarəetmə Bərzaninin nəzarətindədir və burada bütün məsələlər onunla müzakirə edilir. İndi keçirilən referendum Bərzani yönətimini çətin sınaq qarşısında qoyacaq və qonşularla normal münasibətləri davam etmək çətinləşəcək. Həmçinin İraqın BMT-də tanınan ərazi bütövlüyünün və İraq konstitusiyasının tələblərinin pozulması Kürdüstanın BMT-də müstəqil subyekt kimi tanınmasını da mümkünsüz edəcək. Kürdlərin müstəqillik referendumunun nəticələrini sərhəd dövlətlərin heç birinin qəbul etməməsi regionda yeni gərginliklərə də meydan açacaq.

İndi regionda mövcud olan durumu qətiyyən 70 il öncəki ilə müqayisə etmək olmaz. Fələstin ərazisində İsrail dövlətinin yaradılması və bunun zorla ətraf dövlətlərə qəbul etdirilməsi nümunəsi təkrar edilə bilməz. Suriyada davam edən böhran regionda kənar güclərin istədiyi planı asanlıqla həyata keçirə bilməyəcəyi gerçəkliyini ortaya qoyub. İndi bölgədə kifayət qədər güclü və nüfuzlu dövlətlərin iradəsinin və maraqlarının ziddinə yeni dövlətin yaranması real deyil. Belə bir cəhd çox qanlı avanturadan xəbər verir.
Türkiyə qərbin Orta Şərq siyasətinin təfərrüatlarından məlumatlı olduğu üçün son illər xarici və daxili siyasətində nəzərəçarpacaq düzəlişlər edib. Artıq Türkiyə üçün regionda həyati əhəmiyyətli təhlükə əsasən sovuşub. Çağdaş qlobal siyasətin konyukturasına uyğun davranış sərgiləyir. Öz təhlükəsizliyini sərhədlərindən kənarda təmin etmək taktikasından uğurla yararlanır. Ən riskli məqamlarda belə hərbi gücdən istifadədən çəkinmir və çəkinməyəcək. İraqın ərazi bütövlüyü pozularsa, Türkiyənin atacağı addımlar özünü çox gözlətməyəcək. İran da eyni taktika ilə öz təhlükəsizliyini qorumaqda israrlıdır. Qəbrin Orta Şərq siyasətindəki yanlışlıq Türkiyəni İran və Rusiya ilə zorən müttəfiq edib. Hadisələrin analizi göstərir ki qərbin bu regiondakı siyasəti uğursuzluğa düçür olub və təşəbbüs onların əlində deyil. Türkiyənin hazırkı xarici siyasəti onun regional təhlükəsizliyinə ən yaxşı qarantiyadır.

Son olaraq qeyd edək ki, Azərbaycan hökuməti Şimali İraqda keçirilən referenduma səssiz qalmaqla ciddi yanlışlığa yol verir. İraqın ərazi bütövlüyünün pozulması ölkəmiz üçün də təhlükəli presidentdir. Habelə Kərkük və Mosul tarixən soydaşlarımızın yaşadığı ərazilərdir və onlara mənəvi-siyasi dəstək vermək borcumuzdur. Təəssüf ki Rusiyanın rəsmi münasibətini öyrənmədən Azərbaycan hökuməti mövqe bildirməyə tələsmir. Bu isə ölkəmizin xarici siyasətində çox təhlükəli meyllərdən xəbər verir.

25 sentyabr 2017-ci il